Michał Boym, Bu Mige卜彌各 (1612-1659)

Sylwetka Michała Boyma

Urodził się w 1612 roku we Lwowie. Jego rodzina pochodziła z Węgier. Przybyła do Polski wraz z królem Stefanem Batorym. Ojciec Michała, nadworny lekarz Zygmunta III Wazy, wykształcony w Padwie, doktor medycyny i filozofii. Nic więc dziwnego, że zainteresowania medyczne należały do tradycji rodziny Boymów , z którą od dzieciństwa stykał się młody Michał. 13 sierpnia 1631 r. wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w Krakowie. Otrzymał dobrą edukację filozoficzno-teologiczno-pedagogiczną. Opiekował się też chorymi w szpitalu przy kościele św. Szczepana w Krakowie, wykorzystując swoją dotychczasową wiedzę medyczną i doskonaląc się w niej jeszcze bardziej. We wrześniu 1641 r. otrzymał w Krakowie święcenia kapłańskie. Z pewnością na jego decyzję wyjazdu do Chin miały wpływ świetlane przykłady o. Wojciecha Męcińskiego SJ i o. Andrzeja Rudominy SJ. Pomimo wielkiego pragnienia i wielu starań o wyjazd na misje do China, jego podania były odrzucane dziewięciokrotnie, i dopiero za dziesiątym razem o. generał wyraził zgodę. W 1643 r. udał się z Lizbony do Macao, gdzie pozostał kilka miesięcy, ucząc się języka chińskiego. Następnie został skierowany do Ding’an 定安 na wyspie Hajnan 海南島. Tam rozpoczął swoje pierwsze badania nad florą chińską, roślinami, wpływem chińskiej medycyny na zdrowie. Według znawców był to jego najbardziej twórczy okres życia. Tam też dał początek swoim pracom Atlas Sinensis 中國圖畫, przygotowując się do wydania Medicus Sinicus 中國醫生. W tym też miejscu, zgromadził wielość materiału do Flora Sinensis 中國植物志. W 1648 r. dotarł do Singanfu, dzisiejszego Xi’anu 西安, gdzie sporządził kopię słynnego napisu na „kamieniu z Singrafu” 西安府. W 1649 wrócił na dwór cesarza Yongliego 永力, aby pomagać o. Andreasowi Kofflerowi, a tym samym włączając się w politykę dworską. W listopadzie 1650 r. wyrusza w podróż, jako oficjalny ambasador dynastii Ming 明 do papieża Innocentego X, a także do chrześcijańskich władców europejskich. Przekazuje Stolicy Apostolskiej listy od cesarzowej Heleny, matki cesarza, od kanclerza Panga-Achilleusa. Celem jego misji było zapewnienie o lojalności Mingów wobec nauki Jezusa Chrystusa. Chciał też pozyskać poparcie w walce z Mandżurami. Z taką misją pojechał przez Macao , a następnie do Goa, ale ze względów politycznych, misja Boyma była dla Portugalii niewygodna, więc zabroniono mu opuszczać Goę. Czekając kilka miesięcy, złamał zakaz opuszczania Goa i 8 grudnia 1651 r. wyruszył do Europy drogą lądową przez Indie, Persję, Armenię, Turcję i na początku grudnia 1652 dotarł do Wenecji. Tutaj, dzięki poparciu francuskiego ambasadora hrabiego Renego, uzyskuje audiencję  w senacie Republiki Weneckiej, pomimo, że Wenecja była nieprzychylnie nastawiona do jezuitów. W  senacie weneckim wygłosił mowę o stanie chrześcijaństwa w Chinach, jako ambasador cesarza, ubrany w chiński strój mandaryna. Dzięki swojemu wystąpieniu, rozpoczął starania o pomoc dla Mingów 明. Będąc pod opieką ambasadora francuskiego, uraził nuncjusza papieskiego, który w swoim sprawozdaniu do Stolicy Apostolskiej zaleca ostrożność jego poselstwa. Naraził się także Hiszpanii, która nie była w przyjazdnych stosunkach z Francją. Portugalia oskarżyła go o ucieczkę z Goa, co doprowadziło do napięć miedzy Stolicą Apostolską a Portugalią. Boym dodatkowo przekroczył jezuicką regułę zakonną (tj. publikacji o Chinach i rozesłanie ich do rektorów europejskich uczelni, bez zgody generała, w których wychwalał Konfucjusza, a jednocześnie bronił metod misyjnych Ricciego). To sprawiło, że generał udzielił mu nagany, a Stolica Apostolska z podejrzliwością przyjęła jego misję, kwestionując autentyczność przywiezionych przez niego pism. Z Rzymu został odesłany do Loreto, czekając aż trzy lata na audiencję u papieża Aleksandra VII, któremu przekazał listy oraz dary cesarzowej Heleny i wielkiego kanclerza Pang-Achillesua. 30 marca 1656, z Lizbony wypłynął do Chin. Niestety, nie powiodła się próba dotarcia na dwór cesarza Yongliego 永力. Umiera 22 sierpnia 1659 r.

Flora Sinensis 中國植物志

Flora Sinensis – najbardziej znane dzieło Michała Boyma, jedyne, które zostało wydane drukiem za życia Autora, ukazało się w Wiedniu w 1656 roku. Była to pierwsza praca na temat roślinności Chin jaka ukazała się w Europie. Opisał w niej wiele roślin nieznanych dotychczas w Europie szczególnie skupiając się na ich leczniczych właściwościach. W dziele tym zawarł także apele o pomoc w wypełnieniu jego poselskiej misji. Ciekawostką jest fakt, że każdy wers tego dzieła zawiera chronostychem podany rok koronacji węgierskiego króla Leopolda I. Była to najwyraźniej kolejna bezowocna próba Autora mająca na celu pozyskanie dla swego posłannictwa życzliwości możnych.

Atlas Chin

Osiemnastokartonowy atlas Chin przywieziony do Europy przy okazji poselstwa stanowił nieocenione źródło wiedzy porządkujące chaotyczne przekonania współczesnych. Portugalczycy dobrze sobie radzili z nawigacją wzdłuż wybrzeża, nikomu jednak nie było znane wnętrze kontynentu azjatyckiego. Zalety map Boyma:

• przedstawienie właściwego położenia wielu miast,
• przebieg Muru Chińskiego,
• ukazanie Korei jako półwyspu, a nie jak dotąd jako wyspy,
• naniesienie na mapy pustyni Gobi.

Mapy były bogato ilustrowane rycinami przedstawiającymi rośliny i zwierzęta żyjące w Chinach, sceny z życia ludzi oraz budowle.

Specimen medicinae Sinicae

Specimen medicinae Sinicae, to dzieło Boyma, w którym opisuje on chińską medycynę i akupunkturę, a także sposoby diagnozowania na podstawie tętna.